Vài năm gần đây, du lịch đường sông ở Nam Bộ được quan tâm, chú trọng và khá phát triển, đặc biệt là ở Thành phố Hồ Chí Minh (TP. HCM). Nhiều tour du lịch, sản phẩm du lịch độc đáo, đa dạng đáp ứng phần nào nhu cầu trải nghiệm ngày càng cao của du khách trong và ngoài nước. “Những kiểu thức du lịch hội tụ” hay “du lịch tổng thể”¹ dần dần được thể hiện rõ nét. Đó là một sự “tích hợp giữa du lịch với các ngành công nghiệp khác, sự tích hợp giữa du lịch với các lĩnh vực xã hội và nhân văn để đáp ứng nhu cầu đa dạng của du khách cũng như phát triển bền vững cộng đồng và văn hóa địa phương”². Đây là điều đáng mừng vì các hoạt động du lịch này không chỉ tăng lợi nhuận cho doanh nghiệp, du khách được trải nghiệp phong phú, hấp dẫn, thụ hưởng nhiều dịch vụ tốt mà cộng đồng địa phương cũng được hưởng lợi.

   Việc đưa nghệ thuật biểu diễn truyền thống như nghệ thuật hát bội, đờn ca tài tử, cải lương... vào các tuyến, tour du lịch đường sông trong thời gian gần đây đã kiến tạo nên một sản phẩm du lịch đặc thù cho TP. HCM, giúp cho trải nghiệm của du khách thêm đa dạng và sâu sắc, đồng thời góp phần quảng bá, phát triển các di sản văn hóa, nghệ thuật dân tộc Việt Nam. Với lợi thế có hệ thống sông ngòi, kênh rạch ăn sâu vào nội đô, có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch đường sông, từ đó, sản phẩm du lịch đặc thù - nghệ thuật biểu diễn truyền thống càng phát triển. Song, đến nay các nhà quản lý, doanh nghiệp về du lịch đường sông chưa khai thác hết tiềm năng, giá trị của nghệ thuật biểu diễn truyền thống để tạo ra sản phẩm du lịch đặc thù này trở nên bền vững.

   Theo Báo Sài Gòn Tiếp thị (2023), một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn 2023-2025 của TP. HCM để phát triển du lịch đường thủy là cải thiện và nâng cao các sản phẩm du lịch đường thủy hiện có, gồm nhóm các sản phẩm du lịch tầm ngắn, là các tour trên sông, là tuyến du lịch nội đô có bán kính dưới 10km, như tuyến du lịch đi Bình Quới, tuyến du lịch nội đô Nhiêu Lộc - Thị Nghè³. Vì vậy, ắt hẳn sản phẩm du lịch đặc thù sẽ được chính quyền quan tâm, đồng hành và phát triển, trong đó có nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông. Ngày 17/6/2015, Ủy ban nhân dân (UBND) TP. HCM đã đồng ý cho Công ty TNHH Thuyền Sài Gòn ở Quận 4 lập đề án chi tiết khai thác tuyến du lịch nội đô Nhiêu Lộc - Thị Nghè. Đến cuối năm 2023, tuyến du lịch này bị tạm ngừng hoạt động vì lý do bến bãi, dù đây là một sản phẩm du lịch đường sông được nhiều du khách yêu thích và đang hoạt động rất tốt. Hiện tại, ở TP. HCM chỉ có Công ty Thường Nhật, đơn vị sở hữu Saigon WaterBus và Saigon WaterGo khai thác nghệ thuật biểu diễn truyền thống hát bội vào tour du lịch đường sông từ đầu năm 2025 với tour du thuyền hai tầng Saigon Art Cruise. Sản phẩm du lịch đặc thù này được nhiều du khách yêu thích, góp phần làm đa dạng sự lựa chọn của du khách, song vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề.

   Xuất phát từ tình hình thực tế đó, tác giả thực hiện bài viết nhằm đề xuất và đóng góp những giải pháp để phát triển sản phẩm du lịch độc đáo này. Tác giả sử dụng một số phương pháp nghiên cứu như:

   Với phương pháp nghiên cứu phân tích và tổng hợp tư liệu thứ cấp, tác giả phải thu thập và phân tích tư liệu các nghiên cứu liên quan trước đó đã được xuất bản, đăng tải trên các trang web chính thống, từ đó có thêm cái nhìn sát thực tiễn nhất đối với vấn đề đang nghiên cứu: nghệ thuật biểu diễn truyền thống trình diễn trên sông - sản phẩm du lịch đặc thù của vùng sông nước.

   Phương pháp nghiên cứu phỏng vấn bán cấu trúc cho phép các nhà nghiên cứu thu thập dữ liệu, chi tiết và đa chiều về các chủ đề liên quan đến du lịch, nghệ thuật biểu diễn truyền thống, bao gồm quan điểm, kinh nghiệm và ý kiến của các cá nhân tham gia trả lời phỏng vấn. Tác giả thực hiện các cuộc phỏng vấn đối với một số bên liên quan đến khai thác, tham gia hoạt động nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông, gồm: chủ doanh nghiệp - người tổ chức tour, khai thác sản phẩm du lịch đặc thù; người tổ chức tour đồng thời là hướng dẫn viên; người quản lý về nghệ thuật đồng thời là diễn viên nghệ thuật biểu diễn truyền thống; du khách. Từ đó rút ra được những vấn đề liên quan đến việc phát triển sản phẩm du lịch đặc thù: nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông.

   Với phương pháp nghiên cứu dân tộc học điện tử (Netnography), tác giả lấy thông tin và phân tích từ các cuộc thảo luận trực tuyến, các bài đăng trên mạng xã hội, quan điểm của khách du lịch về sản phẩm du lịch “nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông” mà họ đã trải nghiệm, cũng như cảm nhận của tác giả khi tham gia khảo sát các tour này. Từ đó phân tích những mặt ưu - khuyết điểm và đưa ra nhận định của mình.

   Ba phương pháp nghiên cứu trên bổ sung cho nhau, từ đó tác giả đánh giá được nghệ thuật biểu diễn truyền thống trình diễn trên sông sát với thực tế nhất, đồng thời đề xuất những giải pháp nâng cấp sản phẩm du lịch đường sông đặc thù này trong tương lai. Để bài viết này đạt được hiệu quả tốt nhất, tác giả đưa ra hai câu hỏi nghiên cứu: (1) Điểm nổi bật của sản phẩm du lịch “nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông” là gì?; (2) Các giải pháp nào để sản phẩm du lịch “nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông” phát triển? Ngoài ra, bài viết còn vận dụng cách tiếp cận du lịch tổng thể (holistic tourism) và quan điểm kiến tạo sản phẩm du lịch từ văn hóa.

   1. Một số khái niệm cơ bản

   Nghệ thuật là “hoạt động có ý thức của con người để sử dụng các kỹ năng và trí tưởng tượng sáng tạo, nhất là trong việc tạo ra các sản phẩm thẩm mĩ” (Theo Từ điển Merriam-Webster). Theo Từ điển tiếng Việt, nghệ thuật (arts) là “một hình thái ý thức xã hội đặc biệt, dùng hình tượng sinh động, cụ thể và gợi cảm để phản ánh hiện thực và truyền đạt tư tưởng, tình cảm”⁴. Do đặc trưng ngôn ngữ và đặc điểm hình tượng của từng loại hình nghệ thuật có những thế mạnh riêng trong đời sống mà người ta phân ra các nhóm như: (1) Nghệ thuật ngôn từ (văn học): văn, thơ...; (2) Nghệ thuật tạo hình (mĩ thuật): đồ họa, hội họa, điêu khắc, mĩ thuật ứng dụng...; (3) Nghệ thuật biểu diễn: âm nhạc, múa, sân khấu...; (4) Nghệ thuật - kỹ thuật: điện ảnh, nhiếp ảnh...⁵. Từ đó cho thấy nghệ thuật là một phần của cuộc sống, nó truyền đạt tư tưởng, tình cảm, mĩ hóa tâm hồn và phong cách sống con người, làm cho óc thẩm mĩ, tư duy sáng tạo được phát triển để tạo ra những sản phẩm nghệ thuật mới. Nghệ thuật còn có chức năng giáo dục con người hướng tới chân-thiện-mĩ và giáo dục nghệ thuật là để thúc đẩy vốn văn hóa.

   Theo Điều 4 của Luật Di sản văn hóa Việt Nam năm 2001, chỉnh sửa, bổ sung năm 2009, nghệ thuật biểu diễn truyền thống là một phần của di sản văn hóa phi vật thể. Đây là vốn di sản văn hóa quý báu của bao thế hệ ông cha sáng tạo, gìn giữ, phản ánh các giá trị văn hóa, lịch sử, phong tục, bản sắc của dân tộc và được lưu truyền bằng truyền miệng, truyền nghề, trình diễn và các hình thức khác qua các loại hình nghệ thuật như: sân khấu dân gian, ca, múa, nhạc...

   Du lịch đặc thù được quan niệm là “Các đặc điểm nổi bật của du lịch đặc thù bao gồm tập trung vào sở thích, mối quan tâm và hoạt động chuyên môn, tùy chỉnh các sản phẩm, dịch vụ du lịch, tham gia tích cực vào bản chất và động cơ của trải nghiệm kỳ nghỉ cũng như mong muốn phát triển bản thân và học hỏi. Du lịch đặc thù được coi là một giải pháp thay thế cho du lịch đại chúng và thường gắn liền với các thị trường ngách”⁶.

   Sản phẩm du lịch đặc thù được quan niệm là “Sản phẩm có được yếu tố hấp dẫn, độc đáo/ duy nhất, nguyên bản và đại diện về tài nguyên du lịch (tự nhiên và nhân văn) cho một lãnh thổ/ điểm đến du lịch; với những dịch vụ không chỉ làm thỏa mãn nhu cầu/ mong đợi của du khách mà còn tạo được ấn tượng bởi tính độc đáo và sáng tạo. Bản chất của hoạt động du lịch là đáp ứng nhu cầu thay đổi không gian sống hiện tại để khám phá các không gian mới lạ của con người. Vì vậy, yêu cầu thiết yếu nhất đối với các sản phẩm du lịch là phải thể hiện được nét đặc trưng độc đáo của không gian du lịch (hay còn gọi là không gian của điểm đến), giúp cho khách cảm nhận được sâu sắc các giá trị văn hóa và tự nhiên của không gian đó”⁷. Theo Quảng Đại Tuyên, sản phẩm du lịch đặc thù thường đáp ứng cho nhu cầu của thị trường ngách tức thị trường nhỏ, chuyên biệt cho những dạng du khách sành điệu hoặc du khách có sở thích đặc thù/ đặc biệt chứ không phải đại trà.

   Để sản phẩm du lịch đặc thù được phát triển, tạo ra cả hiệu quả kinh tế lẫn hiệu quả văn hóa - xã hội thì cần có sự hợp tác, triển khai theo hệ sinh thái giữa doanh nghiệp, chính quyền, cộng đồng địa phương, các ngành và các lĩnh vực liên quan, kết hợp sáng tạo các nội dung cho du lịch.

   Trên thực tế, các sản phẩm du lịch đặc thù của du lịch đường sông ở Nam Bộ đã và đang được du khách trong và ngoài nước quan tâm, đón nhận nhiệt tình vì đáp ứng được nhiều đối tượng du khách, trong đó có trình diễn nghệ thuật truyền thống trên sông ở TP. HCM.

   2. Thực trạng nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông ở TP. HCM

   2.1. Quan điểm, chính sách

   Năm 1999, Hội đồng Quốc tế Di tích và Di chỉ (ICOMOS) đã thông qua Công ước quốc tế về du lịch văn hoá (việc quản lý du lịch ở những nơi có di sản quan trọng) đã xác định mối tương tác năng động giữa du lịch và di sản văn hóa: Du lịch là phương tiện hàng đầu để trao đổi văn hóa, tạo cơ hội cho mỗi người (du khách) trải nghiệm không chỉ những gì quá khứ còn để lại mà cả cuộc sống và xã hội đương đại của người khác. Du lịch ngày càng được thừa nhận rộng rãi là một động lực tích cực cho việc bảo vệ di sản thiên nhiên văn hóa.

   Nghị quyết số 08-NQ/TW, ngày 16/1/2017 về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của Bộ Chính trị; Nghị quyết số 103-NQ/CP ngày 6/10/2017 của Chính phủ yêu cầu thực hiện Nghị quyết số 08-NQ/TW đã nêu: “... xây dựng và triển khai Đề án tăng cường hoạt động truyền thông về du lịch, các chương trình liên kết lĩnh vực văn hóa, thể thao, nhất là văn học - nghệ thuật, điện ảnh trong xúc tiến quảng bá du lịch; xây dựng và định vị thương hiệu du lịch quốc gia gắn với hình ảnh chủ đạo, độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc...”.

   Năm 2016, Thành ủy TP. HCM công bố Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, trong đó có nội dung: “Khuyến khích sáng tạo, sáng tác, quảng bá các tác phẩm văn học - nghệ thuật có giá trị tư tưởng, nghệ thuật cao; ... Bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa, nghiên cứu sâu những đặc trưng của truyền thống văn hóa thành phố, giới thiệu rộng rãi các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể kể cả trong nước mà nước ngoài, gắn kết với hoạt động du lịch”⁸. Năm 2020, Sở Văn hóa và Thể thao - Sở Du lịch TP. HCM đưa ra Kế hoạch liên tịch số 5644/KHLT-SVHTT-SDL ngày 22/9/2020 Về biểu diễn nghệ thuật truyền thống phục vụ hoạt động du lịch tại TP. HCM trong giai đoạn 2020-2021, đặt ra mục đích: Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, góp phần xây dựng và phát triển du lịch gắn với một số loại hình nghệ thuật độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Khai thác yếu tố văn hóa truyền thống làm lợi thế có tính chiến lược trong định hướng nâng cao hiệu quả hoạt động và phát triển du lịch, tạo nên các sản phẩm du lịch mang bản sắc riêng. Phát triển các điểm du lịch văn hóa nói chung và du lịch tìm hiểu, thưởng thức nghệ thuật truyền thống nói riêng mang đậm bản sắc, dấu ấn vùng miền là điều kiện và cơ hội tốt để nghệ thuật truyền thống tiếp cận với du khách và những người quan tâm cái hay, cái đẹp của văn hóa dân tộc Việt Nam nói chung và TP. HCM nói riêng, qua đó góp phần xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

   Hát bội là loại hình nghệ thuật truyền thống có lịch sử hình thành, phát triển lâu đời và trải qua nhiều thăng trầm qua các biến cố của lịch sử. Các sách lịch sử ra đời từ thế kỷ XIV đến sau này chép rằng hát bội được manh nha ít nữa là từ đời nhà Lý trong dân gian, rồi tiến vào cung đình và kỹ thuật trình diễn gần như dạng thức ngày nay đã thấy xuất hiện từ cuối thế kỷ XVIII trong hoàng thành nhà Trần, đời Trần Nhân Tông. Từ cuối thế kỷ XVIII, nghệ thuật hát bội phát triển song hành theo hai dòng dân gian và cung đình: dòng cung đình thì hạn chế, dòng dân gian thì rộng lớn. Là loại hình nghệ thuật trình diễn xưa nhất ở miền Nam nói chung... Một thời gian dài hát bội độc chiếm sân khấu ở đất Gia Định và toàn miền Nam. Năm 1977, chính quyền cách mạng Thành phố đã tập hợp các nghệ sĩ hát bội đến rạp Long Phụng, thành lập Đoàn nghệ thuật hát bội TP. HCM, để chăm sóc, nuôi dưỡng, vãn hồi bộ môn nghệ thuật này. Những giá trị đáng được kế thừa tiếp tục khai thác, phát huy còn những yếu tố đã quá cổ lỗ thì được xem xét loại bỏ. Đoàn nghệ thuật hát bội TP. HCM tại rạp Long Phụng mới qua giai đoạn hồi sức chứ vẫn chưa hồi phục được hoàn toàn thần lực⁹.

   Đến năm 2014, hát bội của tỉnh Bình Định được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, nơi được mệnh danh là cái nôi của nghệ thuật hát tuồng cổ. Năm 2024, hát bội của tỉnh Vĩnh Long cũng được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Như vậy, với sự quan tâm của Nhà nước, nghệ thuật hát bội đang dần hồi phục và có triển vọng phát triển. Theo ông Nguyễn Thanh Bình, Trưởng phòng Tổ chức biểu diễn Nhà hát nghệ thuật hát bội TP. HCM: “Hiện nay, hát bội đang ngày càng khôi phục, được nhiều người biết đến và giới trẻ ngày càng thích thú, quan tâm hơn và có chiều hướng phát triển hơn” (phỏng vấn ngày 14/3/2025).

   Về đờn ca tài tử Nam Bộ, “có nguồn gốc từ nhạc cung đình Huế. Theo chân các lưu dân qua nhiều đợt vào miền Nam, nhạc tài tử bắt đầu xuất hiện vào thế kỷ XIX trong các lễ hội, trong đời sống dân gian ở các làng xã vùng đất Gia Định. Ban nhạc tài tử đầu tiên đến với quần chúng là do ông Nguyễn Tống Triều thành lập ở Mỹ Tho khoảng thập niên đầu của thế kỷ XX”¹⁰. Theo Mai Mỹ Duyên: “Vốn gọi là đờn ca tài tử là vì khí nhạc có trước, thanh nhạc có sau, nghĩa là có âm nhạc trước rồi giọng hát theo sau”¹¹. Đây là loại hình nghệ thuật dân gian đặc trưng của Nam Bộ. Năm 2013, đờn ca tài tử đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của thế giới. Hiện nay, phong trào đờn ca tài tử trên địa bàn TP. HCM đã từng bước phát triển. Theo ông Dương Anh Đức, Phó Chủ tịch UBND TP. HCM, “đây là nền tảng vững chắc cho sự thụ hưởng, sáng tạo nghệ thuật của người dân thành phố trong giai đoạn hiện nay; là cơ sở để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ ở TP. HCM”¹².

   2.2. Tiềm năng, lợi thế

   Với các chính sách khuyến khích phát triển di sản văn hóa, nghệ thuật truyền thống gắn kết với hoạt động du lịch của quốc tế và trong nước, một số loại hình nghệ thuật biểu diễn truyền thống được một số địa phương, doanh nghiệp khai thác du lịch đường sông lựa chọn đưa vào biểu diễn trong các tour du lịch để tạo nên sản phẩm du lịch đặc thù của mình. Ở TP. HCM có đưa hát bội (Công ty Thường Nhật, đơn vị sở hữu Saigon WaterBus và Saigon WaterGo), ca múa nhạc dân tộc (tàu Nữ Hoàng Đông Dương (Indochina Queen), đờn ca tài tử Nam Bộ (tour du lịch đường thủy nội đô Nhiêu Lộc - Thị Nghè)... Sau khi đưa nghệ thuật biểu diễn truyền thống vào, các tour du lịch đường sông trở nên hấp dẫn hơn, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước hơn bởi sự độc đáo và truyền tải nhiều giá trị bản sắc văn hóa Việt.

   Sản phẩm du lịch là một vấn đề quan trọng đối với việc thu hút du khách đến với điểm đến và bài viết này nhìn lại việc kiến tạo điểm nhấn của sản phẩm du lịch ở TP. HCM. Đồng thời ngoài trải nghiệm thực tế, chúng tôi còn kết hợp phân tích các ý kiến đánh giá của những người được phỏng vấn, từ đó nêu ra hiện trạng khai thác và đề xuất những giải pháp tối ưu để nghệ thuật biểu diễn truyền thống trở thành một sản phẩm du lịch đặc thù, hấp dẫn tạo điểm nhấn cho TP. HCM thu hút nhiều hơn du khách trong và ngoài nước.

   Với sản phẩm du lịch đặc thù, hấp dẫn, tour du lịch đường sông Sài Gòn thu hút rất nhiều du khách. Theo bà Nguyễn Thị Vương, quản lý điều hành Công ty TNHH Thuyền Nhiêu Lộc, sản phẩm du lịch trên sông đang có sức cạnh tranh với nhiều điểm đến du lịch khác ở TP. HCM. Hiện khách quốc tế chiếm tới hơn 50%, cụ thể có hơn 200 khách tàu biển quốc tế đã tham quan và trải nghiệm “Một thoáng Sài Gòn” trên kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè¹³. Trên thuyền, du khách được thưởng thức các giai điệu dân gian về “đờn ca tài tử” hoặc các giai điệu âm nhạc êm dịu từ các nghệ sĩ biểu diễn nhạc cụ phương Tây ngay giữa dòng kênh. Với tour du thuyền hai tầng Saigon Art Cruise, việc đưa nghệ thuật biểu diễn truyền thống hát bội vào kết hợp khai thác du lịch đường sông chỉ mới đầu năm 2025 nên chưa có con số thống kê cụ thể. Khi được tác giả hỏi: Từ khi đưa hát bội vào thì lượng khách thay đổi thế nào?, ông Nguyễn Kim Toản, Giám đốc Công ty Thường Nhật, đơn vị sở hữu Saigon WaterBus và Saigon WaterGo cho biết: “Đầu tiên là mình làm vào dịp Tết rồi thứ 7 hàng tuần, bà con thu hút, du khách rất thích. Đặc biệt là ngày 27/2/2025, khi tiếp Thủ tướng New Zealand, ông Christopher Luxon, đoàn đại sứ quán thủ tướng cũng đặc biệt đặt tàu có hát bội, để ông biết hát bội là như thế nào” (phỏng vấn ngày 13/3/2025). Với du khách quốc tế, dù chỉ được xem một trích đoạn ngắn kéo dài mười mấy phút với vài điệu bộ, âm điệu, trang phục, mặt nạ... - một phần nhỏ của hát bội - nhưng họ đã thấy thích thú. Sau đây là cảm nhận của vài du khách đến từ nước Anh:

   Bà Rae Dillon: “Thật là một cảm xúc tuyệt vời. Tôi rất yêu thích tour du lịch ngày hôm nay, bởi vì tour này rất hay. Tôi còn được xem bộ môn nghệ thuật truyền thống của Việt Nam, cũng như trải nghiệm văn hóa nơi đây. Đây là một chuyến thưởng ngoạn khó quên”¹⁴; Ông John: “Buỗi biểu diễn rất đáng xem, tôi đã cố gắng để hiểu được vở diễn, mặc dù tôi nghe không hiểu tiếng Việt, tôi vẫn cảm thấy rất hay”¹⁵; Bà Mary: “Những động tác đầy kịch tính cứ như có sự tương phản giữa nghệ thuật truyền thống, phía sau là khung cảnh thành phố hiện đại, đa sắc màu, xem rất thích”¹⁶.

   Còn đối với du khách trẻ tuổi trong nước như chị Mỹ Tâm đến từ tỉnh Đồng Nai thì thấy hào hứng và vui vẻ: “Sự kết hợp này nghe có vẻ như mâu thuẫn nhưng mình thấy đây là sự sáng tạo, nó tạo cơ hội cho những người trẻ có cơ hội tiếp xúc với nền nghệ thuật, văn hóa truyền thống”. Đối với nghệ sĩ biểu diễn, NSƯT Linh Hiền xúc động chia sẻ: “Rất háo hức để muốn truyền tải được âm điệu và những đặc trưng cao của hát bội là mặt nạ và vũ đạo. Mong rằng là quý vị quan khách cũng như tất cả quý vị du lịch gần xa đón nhận bộ môn nghệ thuật hát bội này”¹⁷.

   Như vậy, việc đưa nghệ thuật biểu diễn truyền thống vào khai thác làm sản phẩm du lịch cho du lịch đường sông đã giúp thu hút nhiều du khách và quảng bá thêm di sản văn hóa nước nhà với bạn bè quốc tế. Đây không phải là mô hình mới của Việt Nam cũng như trên thế giới, nhưng lại là điểm nhấn đột phá của du lịch đường sông của TP. HCM. Ông Nguyễn Kim Toản là một trong những người tiên phong đưa nghệ thuật biểu diễn truyền thống, cụ thể là hát bội, gắn kết với du lịch đường sông của TP. HCM, tạo thành một sản phẩm du lịch đặc thù cho địa phương. Ông cho rằng: “Chúng tôi tổ chức, phục dựng lại, đưa cái bi, sự hào hùng của nghệ thuật hát bội vào một không gian mới, để cho người dân gìn giữ được bản sắc văn hóa; khơi gợi cho du khách hiểu và cảm một chút cái tinh túy, cội nguồn của dân tộc. Mục đích chúng tôi hướng đến chính là lan tỏa tinh thần, bản sắc dân tộc, nâng niu giá trị truyền thống; làm bớt đi chiều hướng mai một và tạo cảm hứng để phát huy di sản” (phỏng vấn ngày 13/3/2025). Ngoài ra, du khách còn được thưởng thức bánh ngũ sắc đặc sản Huế cùng với tờ thông tin (leaflet) của vở diễn và lịch trình của chuyến tàu bằng ngôn ngữ Việt và Anh.

   Thỉnh thoảng một số đoàn khách may mắn gặp được người sáng lập tour đường thủy nội đô Nhiêu Lộc - Thị Nghè, ông Phan Xuân Anh - Chủ tịch Hội đồng quản trị công ty Du Ngoạn Việt, ông Nguyễn Kim Toản - Giám đốc Công ty Thường Nhật, đơn vị sở hữu Saigon WaterBus và Saigon WaterGo đồng hành với tour và được nghe các ông chia sẻ những câu chuyện thú vị về dòng sông cùng những tâm tư, tình cảm và quyết tâm thực hiện các sản phẩm du lịch độc đáo này. Sông Sài Gòn càng nổi bật bởi được điểm tô bằng “sân khấu” nghệ thuật truyền thống nổi bật giữa dòng nước nhẹ trôi hiền hòa. Du khách ngắm ánh sáng lung linh, rực rỡ của đôi bờ sông Sài Gòn, vừa nghe - nhìn vài điểm dấu ấn của nghệ thuật biểu diễn truyền thống Việt Nam, giúp họ vừa đắm mình vào dòng chảy văn hóa truyền thống, vừa hòa mình vào nhịp sống sôi động giữa lòng đô thị. Quả thật, đây là một trải nghiệm vừa hiện đại vừa truyền thống, chắc chắn sẽ để lại ấn tượng khó phai cho du khách khi thưởng lãm các tour du lịch này ở TP. HCM.

   2.3. Thách thức

   Ngoài những tiềm năng, lợi thế trên thì các tour du lịch đường sông ở TP. HCM gặp phải khá nhiều trở ngại khiến cho sản phẩm du lịch này chưa phát huy được tiềm năng to lớn của nó. Do các tuyến tham quan đi vào nội đô nên ít nhiều phải đi dưới nhiều cây cầu, trong đó có nhiều cầu được xây dựng từ lâu nên có độ tĩnh không thuyền rất thấp, khi thủy triều lên cao hoặc mưa lớn thì các du thuyền phải hạ mui xuống, đôi khi còn bị vướng vào dạ cầu. Vấn đề môi trường, khí hậu hiện đang gây nhiều trở ngại cho loại hình du lịch đường sông của TP. HCM. Do TP. HCM nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa cận xích đạo nên khí hậu - thời tiết là nhiệt độ cao đều trong năm và có hai mùa mưa-khô rõ ràng làm tác động chi phối môi trường cảnh quan sâu sắc¹⁸; cùng với thực trạng môi trường của Thành phố và ý thức gìn giữ vệ sinh môi trường (du khách và người dân sinh sống dọc hai bên bờ sông) làm cho du khách rất quan ngại trải nghiệm dịch vụ khi mà ban ngày nắng nóng, mùi bùn dưới kênh bốc lên và cảnh quan hai bên bờ quá đơn điệu, không hấp dẫn. Song, vấn đề đang cấp bách, cần tháo gỡ ngay là chính sách quy hoạch phát triển giao thông đường thủy phải hợp lý, cụ thể là bến bãi (cho du thuyền và xe của du khách).

   Trường hợp tour du lịch nội đô Nhiêu Lộc - Thị Nghè là một “nỗi đau” của doanh nghiệp. Để xây dựng và đưa tour du lịch này hoạt động có hiệu quả là một nỗ lực rất lớn của doanh nghiệp và chính quyền địa phương. Trong lúc đang phát triển, du khách trong và ngoài nước ngày càng biết đến và sử dụng sản phẩm này nhiều, hoạt động đang rất hiệu quả, mang lại nhiều giá trị văn hóa, lịch sử, kinh tế cho TP. HCM thì tour này phải tạm ngưng từ tháng 5/2024 đến nay vì gặp nhiều khó khăn do vướng mắc quy định đất đai, các thủ tục khai thác bến bãi. Cụ thể là Nghị định số 08/2021/NĐ-CP quy định việc thực hiện công bố, công bố lại, gia hạn hoạt động bến thủy nội địa thuộc phạm vi quản lý của Sở Giao thông vận tải, nhưng Nghị định số 06/2024/NĐ-CP lại quy định thẩm quyền quản lý bến thủy nội địa thuộc UBND cấp quận, huyện nơi đặt bến thủy quản lý. Song, bất cập ở chỗ là phần đất này chưa bàn giao cho doanh nghiệp nên UBND cấp quận, huyện nơi đặt bến thủy không thể gia hạn hợp đồng cho doanh nghiệp. “Theo bà Nguyễn Thị Vương, Giám đốc Công ty Thuyền Nhiêu Lộc, mặc dù đã hoạt động được nhiều năm nhưng hiện tại điều kiện để thực hiện công bố, công bố lại, gia hạn hoạt động cho bến thủy là doanh nghiệp phải có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất để xây dựng bến thủy nội địa. Tuy nhiên, đa số đất làm bến thủy, bến khách ngang sông lại nằm trên hành lang sông, kênh rạch không có chủ sở hữu mà lại thuộc quyền sở hữu của nhà nước. Trong khi đó, khu vực xây dựng nhà chờ của công ty lại thuộc quyền quản lý của Trung tâm quản lý hạ tầng thuộc Sở Xây dựng. Do đó muốn có quyền sử dụng đất thì phải thông qua đấu thầu theo Luật Đất đai”¹⁹. Ông Phan Xuân Anh - Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Du Ngoạn Việt cho biết, tour du lịch này hiện đã tạm ngưng hoạt động gần một năm nay, chỉ khi nào Thành phố có tổ chức sự kiện, lễ hội thì mới ra công văn mượn chỗ tổ chức vài ngày (như sự kiện không gian “Trên bến dưới thuyền” tại Bến nội đô Nhiêu Lộc - Thị Nghè tổ chức từ ngày 1/6 đến 9/6/2024), sau khi tổ chức xong thì tour lại tạm ngừng. Doanh nghiệp chỉ biết chờ đợi chính sách, cơ chế của nhà nước để được tiếp tục vận hành. Doanh nghiệp đã thiệt hại rất lớn về kinh tế (tính bằng tiền tỉ Việt Nam đồng), đặc biệt là uy tín của doanh nghiệp đối với khách trong và ngoài nước (phỏng vấn ngày 21/2/2025). Hiện tại, tour du lịch nội đô Nhiêu Lộc - Thị Nghè gần như đóng cửa, không thấy khách tham quan, chỉ còn thấy vài khách địa phương ngồi nhâm nhi cafe và ngắm sông (khảo sát ngày 20 và 21/2/2025). Thật sự quá đáng tiếc cho một sản phẩm du lịch đặc thù đã dần xây dựng được thương hiệu, góp phần không nhỏ cho việc quảng bá và phát triển ngành du lịch đường sông, trong đó có nghệ thuật biểu diễn truyền thống của TP. HCM nói riêng và của Nam Bộ nói chung. Như vậy, các thủ tục hành chính, chính sách, quy hoạch thiếu sự đồng bộ, minh bạch, chồng chéo đã gây nhiều khó khăn và thậm chí thiệt hại cho nhiều doanh nghiệp.

   Tour du thuyền hai tầng Saigon Art Cruise đưa hát bội vào kết hợp khai thác du lịch đường sông chỉ mới đầu năm 2025 và chỉ hoạt động vào tối thứ 7 hằng tuần nên vẫn còn mới lạ, độc đáo, thu hút được nhiều du khách đến trải nghiệm, thưởng thức. Với mục đích là “tạo nên một không gian sinh động, đem yếu tố biểu diễn trong không gian du lịch; không đi sâu vào giá trị, chuyên nghiệp đầy đủ trong một nhà hát. Ở đây mang sắc màu của giải trí của nghệ thuật đường phố. Khơi gợi cho du khách hình ảnh dân tộc ta có nghệ thuật dân gian như vậy, hiểu và cảm một chút cái tinh túy của dân tộc, gìn giữ được bản sắc văn hóa. Không cần nói rõ mà chỉ cần giới thiệu, khắc họa lên một tiết tấu của hát bội” (phỏng vấn ông Nguyễn Kim Toản, ngày 13/3/2025). Để sản phẩm du lịch độc đáo này phát triển bền vững và trở thành sản phẩm du lịch đặc thù, truyền tải được giá trị của di sản văn hóa phi vật thể quốc gia cho TP. HCM cần phải có chiến lược lâu dài và sự chung tay nhiều bên (doanh nghiệp, chính quyền, nhà hát, hội nghệ thuật, viện nghiên cứu, cộng đồng địa phương...). Vì tác giả lo lắng khi trở thành một thành tố đưa vào khai thác trong hoạt động du lịch, sau một thời gian mà chỉ vẫn dừng lại “mang sắc màu của giải trí của nghệ thuật đường phố”, hoàn toàn là một sản phẩm du lịch để tạo sự mới lạ; không mang sứ mệnh làm “đường dẫn” để đưa du khách đến nhà hát nghệ thuật truyền thống chuyên nghiệp; cùng với bị yếu tố thương mại chi phối thì liệu có làm biến dạng, méo mó và đánh mất dần những tinh túy, chất lượng và bản chất nghệ thuật vốn có của nghệ thuật truyền thống hay không?

   Một điều đáng nói là không phải doanh nghiệp nào cũng có thể đưa nghệ thuật biểu diễn truyền thống vào khai thác cho hoạt động du lịch bởi vì tính đặc thù của loại hình nghệ thuật này phải có không gian, “sân khấu”. Trường hợp Công ty TNHH Les Rives, chuyên các dịch vụ tour du lịch đường sông và du lịch thuyền tại TP. HCM không khai thác mô hình đưa nghệ thuật biểu diễn truyền thống vào các tour du lịch đường sông vì theo bà Liêu Thị Mỹ Hạnh, Giám đốc Công ty, do phương tiện vận chuyển chủ yếu nhỏ, là cano nên không khai thác được, không có chỗ làm “sân khấu”. Đây cũng là một thử thách vì sản phẩm du lịch đặc thù này có bền vững hay không là phụ thuộc vào một, hai doanh nghiệp như hiện nay.

   Bên cạnh đó, việc kết nối giữa doanh nghiệp với nghệ sĩ, nhà hát, sân khấu chuyên nghiệp vẫn còn rời rạc, chưa thực sự đạt cùng một điểm chạm - cùng kết hợp để tạo ra một sản phẩm du lịch nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông chuyên nghiệp và giá trị. Ông Nguyễn Thanh Bình, Trưởng phòng Tổ chức biểu diễn Nhà hát nghệ thuật hát bội TP. HCM cho biết: “Bên Nhà hát rất tiếc khi chưa kết hợp được với các công ty khai thác du lịch đường sông, trong đó có Saigon WaterBus và Saigon WaterGo, vì chỉ làm việc qua trung gian nên các bên chưa hiểu rõ và chưa thỏa thuận được với nhau. Nếu như làm việc trực tiếp với công ty thì rất dễ, lúc đó có thể trao đổi, cân đối hoàn toàn nhiều mặt. Sau đó thấy công ty du lịch mời nghệ sĩ tự do. Trong khi Nhà hát có các sản phẩm rất chuẩn, ngay từ trang phục, vẽ mặt... Hơn nữa, không chỉ tiếc về chuyên môn mà còn tiếc về quá trình quảng bá nghệ thuật hát bội của Nhà hát bấy lâu nay” (phỏng vấn ngày 11/3/2025). Trong khi đó, ông Nguyễn Kim Toản khi được hỏi tại sao không hợp tác với Nhà hát thì cho rằng: “Mình chỉ hợp tác với nghệ sĩ, không cần hợp tác với nhà hát. Vì chỉ làm mô hình, một trích đoạn nhỏ cô đọng, chắt lọc để giới thiệu hình ảnh, điệu bộ... không làm nguyên tuồng mà chỉ là một bộ phận rất nhỏ của hát bội vì vốn dĩ đây là một loại hình nghệ thuật trước nay du khách khó tiếp cận, nên chưa đến lúc hợp tác với nhà hát. Nếu đến lúc cần thì sẽ hợp tác vì hiện tại ở mức thực nghiệm và anh em làm đã tốt rồi” (phỏng vấn ngày 13/3/2025).

   Như vậy, sản phẩm du lịch đặc nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông ở TP. HCM đã có hướng đi tốt, phù hợp với chủ trương của nhà nước cũng như đáp ứng được nhu cầu du lịch của du khách trong và ngoài nước. Song vẫn còn rất nhiều vướng mắc, điểm nghẽn và thách thức làm cho sản phẩm này chưa phát huy được giá trị của nó, thậm chí còn bị “ngợp thở” nếu như địa phương không nhanh chóng đưa ra phương án “cấp cứu” kịp thời - trường hợp tour du lịch đường thủy nội đô Nhiêu Lộc - Thị Nghè.

   3. Phát triển nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông ở TP. HCM theo định hướng bền vững

   Bất cứ sản phẩm du lịch nào dù hấp dẫn, độc đáo, thu hút nhiều du khách, được đánh giá cao thì vẫn còn những hạn chế, rào cản. Qua khảo sát, trao đổi với chủ doanh nghiệp, du khách, người dân ven sông, bờ kênh... tác giả nhận thấy: với sản phẩm du lịch nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông TP. HCM, hầu hết du khách đều hài lòng với chất lượng dịch vụ, hệ thống ánh sáng trang trí hai bên bờ sông, dưới các cây cầu, bến tàu, phương tiện vận chuyển, kiến thức và thái độ của hướng dẫn viên du lịch... Vì vậy, cần được đầu tư hơn, đưa vào chương trình, điểm đến chính nhằm thu hút, phục vụ khách du lịch trong nước và quốc tế khi tới tham quan TP. HCM.

   Cần xúc tiến quảng bá hơn nữa sản phẩm và dịch vụ tour du lịch đường sông TP. HCM để ngày càng nhiều du khách trong và ngoài nước biết đến, lựa chọn và trải nghiệm khi đến TP. HCM. Hình ảnh Thủ tướng Canada - Justin Trudeau, chạy bộ tập thể dục vào ngày 9/11/2017 dọc bờ kè kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè hay Thủ tướng New Zealand - Christopher Luxon, lên tàu xem nghệ thuật biểu diễn truyền thống hát bội trên sông Sài Gòn đã góp phần PR thêm cho sản phẩm du lịch đường sông của TP. HCM. Kết hợp ứng dụng khoa học công nghệ, công nghệ số, du lịch thông minh để tăng cường quảng bá rộng rãi và tiện lợi cho du khách bằng việc cải tiến dịch vụ, cung cấp thông tin dịch vụ du lịch, đặt tour, quản lý hành trình du lịch...

   Vấn đề khắc phục độ tĩnh không của các cây cầu có lịch sử lâu năm cần có phương hướng lâu dài như phải xây lại cầu có độ tĩnh không thuyền cao hơn, nạo vét lòng kênh sâu rộng hơn cho những phương tiện vận chuyển tốt hơn hoặc là biến hạn chế độ tĩnh không của các cầu xưa thành điểm khác biệt so với các tour du lịch đường thủy khác: khi tàu thuyền gần đến cầu, mời du khách xuống khoang dưới thưởng thức nghệ thuật truyền thống, trò chơi, ẩm thực dân gian hoặc tham quan quà lưu niệm đặc thù của TP. HCM...

   Cần sự vào cuộc cùng lúc, kịp thời, tích cực của các cơ quan ban ngành để tạo mọi điều kiện thuận lợi cho các đơn vị doanh nghiệp, nhà cung cấp dịch vụ du lịch. Trường hợp tour du lịch đường thủy nội đô Nhiêu Lộc - Thị Nghè là một “nỗi đau” đáng tiếc cho hoạt động du lịch của TP. HCM. Vì vậy, nên chăng các cấp chính quyền có thẩm quyền nhanh chóng vào cuộc để cùng doanh nghiệp tháo gỡ những vướng mắc, đặc biệt về vấn đề chính sách quy hoạch, quy định đất đai, bến bãi, ưu đãi về thuế... nhằm đưa ra giải pháp tốt nhất cho doanh nghiệp nhưng đúng với quy định nhà nước. Hơn nữa, theo Nghị quyết số 25/NQ-CP Về mục tiêu tăng trưởng các ngành, lĩnh vực và địa phương bảo đảm mục tiêu tăng trưởng cả nước năm 2025 đạt 8% trở lên, ngày 5/2/2025, ngành du lịch đưa ra chỉ tiêu trong năm 2025, khách quốc tế đạt 22-23 triệu lượt khách, khách nội địa đạt 120-130 triệu lượt khách. Công điện số 22/CĐ-TTg ngày 9/3/2025 Về một số nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm về cắt giảm thủ tục hành chính, cải thiện môi trường kinh doanh, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Thủ tướng đã chỉ đạo quyết liệt thực hiện hiệu quả một số nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm sau: thúc đẩy mạnh mẽ, quyết liệt hơn nữa công tác cải cách thủ tục hành chính, cải thiện môi trường kinh doanh thực chất, hiệu quả; giải quyết kịp thời, thực chất các khó khăn, vướng mắc, kiến nghị của người dân, doanh nghiệp... nhằm kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, điểm nghẽn; tránh để những doanh nghiệp đã bỏ quá nhiều tâm sức, tâm lực - tài lực - trí lực, thời gian cống hiến và xây dựng cho TP. HCM phải nản lòng mà thoái chí. Đây là vấn đề rất cấp bách, vì chỉ cần một, hai doanh nghiệp buông bỏ thì có thể tác động đến nhiều doanh nghiệp khác, họ sẽ e dè, không dám mạo hiểm đầu tư nữa.

   Hợp tác công tư là một giải pháp đạt hiệu quả cao mà nhiều lĩnh vực đã được áp dụng. Song trong Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) do Quốc hội Việt Nam thông qua ngày 18/6/2020, có hiệu lực ngày 1/1/2021 (Luật số 64/2020/QH14 không có lĩnh vực văn hóa, trong đó có nghệ thuật biểu diễn), điều này gây khó khăn, tắc nghẽn cho sự phát triển văn hóa du lịch. Vì vậy cần mở rộng phạm vi áp dụng luật PPP để thông thoáng hơn trong việc phát triển văn hóa - du lịch. Khi có sự kết hợp giữa công (một phần tài chính, sự hỗ trợ chính sách, quy định pháp luật) và tư (đầu tư tài chính, thiết kế, thi công, quản lý, vận hành) cùng với cộng đồng thì sẽ cùng chia sẻ lợi ích và rủi ro. Tạo động lực, trách nhiệm để phát triển văn hóa - du lịch. Chỉ cần chính sách thông thoáng, có sự kết hợp của nhà nước thì nhiều doanh nghiệp sẽ đầu tư vì theo ông Trần Phước Lộc, Công ty Cổ phần Thương mại Dịch vụ Du lịch Mỹ Úc Âu: “Nhà đầu tư địa phương có sẵn, đủ năng lực, chưa cần đầu tư của doanh nghiệp nước ngoài. Xuống địa phương, nhiều người có đất mặt sông, phương án khai thác có, khách có, hệ sinh thái khách từ nước ngoài về có sẵn” (phỏng vấn ngày 14/3/2025). Thấy được vướng mắc đó, nên tháng 12/2024, Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam kết hợp với Viện Nghiên cứu phát triển TP. HCM tổ chức Hội thảo khoa học Hợp tác công-tư trong phát triển văn hóa, hi vọng các cấp, ban, ngành hữu quan sẽ sớm đưa ra chính sách hợp lý để tháo gỡ điểm nghẽn trên.

   Du lịch là một ngành kinh tế tổng hợp, vì vậy cần phối hợp liên ngành, liên lĩnh vực, liên vùng. Để phát triển bền vững thì sản phẩm du lịch phải mang thương hiệu của quốc gia, bản sắc của từng vùng miền, địa phương; cần gắn phát triển du lịch với bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa và bản sắc dân tộc. Việc đưa nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông thành một sản phẩm du lịch đường sông đặc thù của TP. HCM là một giải pháp hợp lý, đúng thời điểm, xu thế phát triển du lịch và văn hóa của thế giới. Phải biến sản phẩm du lịch này thành “đường dẫn” để thu hút và đưa du khách đến gần và tham gia các hoạt động của di sản văn hóa phi vật thể quốc gia: đến nhà hát xem trọn vẹn một tác phẩm nghệ thuật biểu diễn truyền thống chuyên nghiệp, tham gia các hoạt động được tổ chức bên bờ sông: vẽ mặt (hóa trang), học các động tác biểu diễn, tập các nhạc cụ truyền thống, mua các sản phẩm lưu niệm (trang phục, mặt nạ, cọ vẽ, quạt, sách...). Trường hợp nếu Nhà hát nghệ thuật hát bội TP. HCM và Công ty Thường Nhật hợp tác với nhau sẽ đưa ra sản phẩm nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông chuyên nghiệp, truyền tải được giá trị của hát bội và làm đường dẫn để giới thiệu du khách đến Nhà hát, sân khấu thưởng thức trọn vẹn di sản văn hóa phi vật thể quốc gia một cách đầy đủ, trọn vẹn và sâu sắc chứ không dừng lại ở mức độ trải nghiệm nghệ thuật đường phố. Hi vọng không còn ở mức thực nghiệm mà là phát triển bền vững vì hiện tại còn manh mún, chưa kết nối chuỗi giá trị sản phẩm du lịch (không chỉ đem lại lợi ích kinh tế mà còn giúp cộng đồng nâng cao nhận thức gìn giữ di sản, kết nối các thế hệ, tăng cường trau dồi kiến thức về di sản, tự hào và nâng cao trách nhiệm).

   Xây dựng được chuỗi ẩm thực phong phú, đặc biệt ẩm thực dân gian mang đậm chất văn hóa vùng miền, kết hợp với những sự kiện văn hóa, lễ hội trên sông do thành phố tổ chức định kỳ hàng năm, tạo thành thương hiệu riêng của tuyến du lịch. 

   Đầu tư cơ sở hạ tầng như trạm, bến đón khách, bãi giữ xe, xe điện đưa đón khách, nhà vệ sinh, các trạm cứu hộ với khoảng cách hợp lý để du khách cảm thấy yên tâm tuyệt đối về sự an toàn. Tiếp tục cải thiện chất lượng nước và tình trạng ô nhiễm, rác thải; tuyên truyền người dân hai bên bờ giữ vệ sinh chung và có chế tài xử phạt nếu xả rác, câu cá hay sử dụng điện đánh cá trên dòng kênh.

   Xây dựng đề án phát triển du lịch gắn với di sản văn hóa, nghệ thuật để thu hút các doanh nghiệp. Theo ông Nguyễn Kim Toản, trong tương lai ông sẽ làm thêm ví, giặm, quan họ...; còn ông Nguyễn Thanh Bình, đại diện Nhà hát, cũng rất sẵn sàng được kết hợp với công ty du lịch để góp phần gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc.

   4. Kết luận

   Các tour du lịch đường sông Sài Gòn có kết hợp nghệ thuật biểu diễn truyền thống mặc dù đã hoạt động rất tốt, được du khách yêu thích nhưng muốn nó trở thành một sản phẩm du lịch đặc thù đáp ứng nhu cầu của du khách và bền vững trong tương lai thì cần hội đủ nhiều yếu tố.

   Lợi thế đầu tiên của các tour du lịch này là khai thác trong thời kỳ Đảng và Nhà nước quan tâm, định hướng phát triển du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn và chú trọng bảo tồn, phát huy di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Vì vậy, sản phẩm du lịch đặc thù này ở TP. HCM đang được chính quyền địa phương quan tâm, hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi để phát triển. Tiếp đến là các nhà đầu tư rất tâm huyết và quyết tâm thực hiện sản phẩm du lịch này để quảng bá di sản văn hóa, nghệ thuật, du lịch Việt Nam ngày càng sâu rộng. Nhiều du khách quay lại và giới thiệu cho nhiều người tới tham quan, trải nghiệm sản phẩm du lịch này. Các nhà nghiên cứu đã quan tâm hơn, đưa ra nhiều góp ý trong các buổi hội thảo, tọa đàm khoa học cũng như trên các phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội để tham góp cho nghệ thuật biểu diễn truyền thống trên sông trở thành sản phẩm du lịch đặc thù của TP. HCM, hướng đến sự phát triển bền vững và hiệu quả hơn trong tương lai.

   Bên cạnh những thuận lợi thì khó khăn, thách thức vẫn còn nhiều: vấn đề môi trường, độ tĩnh không các cây cầu, bến bãi, chính sách quy hoạch đất đai chồng chéo, an ninh trật tự, cơ sở vật chất, kết nối với các đối tác hữu quan... Để giải quyết triệt để những tồn tại đó, cần có lộ trình, thời gian, song có những điểm nghẽn phải có giải pháp nhanh chóng để tránh thiệt hại cho doanh nghiệp nói riêng và TP. HCM nói chung. Trường hợp tour du lịch đường thủy nội đô Nhiêu Lộc - Thị Nghè là một minh chứng cho việc chính quyền cần đưa ra giải pháp quyết liệt. Không thể để một sản phẩm du lịch hấp dẫn, độc đáo đem lại nhiều giá trị kinh tế, văn hóa, lịch sử cho TP. HCM lại phải tạm ngưng hoạt động, đợi chờ hướng dẫn từ cơ quan các cấp có thẩm quyền liên quan. Trong khi chờ đợi, doanh nghiệp cũng phải duy trì, bảo dưỡng các phương tiện vận tải, cơ sở vật chất, bộ máy nhân sự... hình ảnh xanh đẹp, lung linh và nhộn nhịp cùng với lời ca tiếng hát du dương của di sản nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ trên một đoạn sông của TP. HCM mỗi đêm đã vắng bóng suốt một năm nay. Thật đáng tiếc.

   Đầu năm 2025, nghệ thuật biểu diễn truyền thống hát bội được Công ty Thường Nhật, đơn vị sở hữu Saigon WaterBus và Saigon WaterGo đưa vào khai thác vào mỗi tối thứ 7 hàng tuần trên tour du lịch đường sông Sài Gòn để giới thiệu loại hình nghệ thuật truyền thống dân tộc, là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đến rộng rãi du khách, công chúng. Sản phẩm du lịch này rất được du khách đón nhận và yêu thích. Hi vọng sản phẩm du lịch đặc thù này trở thành động lực, là “đường dẫn” cho nghệ thuật biểu diễn truyền thống Việt Nam được nhiều người biết đến, yêu thích và ngày càng phát triển bền vững cùng với du lịch.

Chú thích:
¹ Jang Hye-won (2016), An Exploratory study on the Conceptualization of Convergence Tourism, The tourism Sciences Socitey of Korea, vol 40(3), pp. 55-69; Phan Thị Thu Hiền (2022): “Hội tụ trong phát triển du lịch nông thôn (trường hợp Trà Vinh”, in trong Trà Vinh - Tạo sản phẩm du lịch đặc trưng gắn với xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, NXB. Nông nghiệp, tr. 7-22.
² Phan Thị Thu Hiền (2022): “Hội tụ trong phát triển du lịch nông thôn (trường hợp TRà Vinh)”, tr. 9.
³ Trúc Nhã, Nguyên Phong (11/8/2023): “Đưa du lịch đường thủy thành sản phẩm khác biệt tại TP.HCM”, https://www.sgtiepthi.vn/dua-du-lichduong-thuy-thanh-san-pham-khac-biet-tai-tphcm/, truy cập ngày 21/2/2025.
⁴ Viện Ngôn ngữ học (2003), Từ điển tiếng Việt, NXB. Đà Đẵng - Trung tâm Từ điển học, tr. 676.
⁵ Huỳnh Quốc Thắng (2016), Dân tộc học văn hóa nghệ thuật, NXB. Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, tr. 24.
⁶ Quảng Đại Tuyên (2023), Du lịch đặc thù, NXB. Khoa học xã hội. 7 Phạm Trung Lương (2007): “Phát triển sản phẩm du lịch đặc thù, nâng cao sức cạnh tranh của du lịch Việt Nam”, Tạp chí Du lịch Việt Nam, số tháng 8, tr. 51.
⁸ Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh (2016), Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII.
⁹ Đỗ Văn Rỡ (1998): “Nghệ thuật hát bội ở Thành phố từ xưa đến nay”, in trong Địa chí Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 74, 76, 151, 152.
¹⁰ Nguyễn Đức Hiệp, Nguyễn Lê Tuyên (2013): “Hát bội, đờn ca tài tử và sự hình thành cải lương từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20 (tiếp theo)”, Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (100), tr. 34.
¹¹ Thục Trang (2023): “Đờn ca tài tử - Di sản văn hóa Nam Bộ: Thương quá Việt Nam ơi”, https:// hcmussh.edu.vn/tin-tuc/giao-luu-nghe-thuat-vanhoa-hoc-don-ca-tai-tu-di-san-van-hoa-nam-bo), truy cập ngày 18/3/2025.
¹² Võ Mạnh Hảo (2025): “Nghệ thuật đờn ca tài tử tỏa sáng tại TP.HCM”, https://nhandan.vn/noinghe-thuat-don-ca-tai-tu-toa-sang-post792895. html, truy cập ngày 21/3/2025.
¹³ Bích Phương (2023): “200 khách quốc tế trải nghiệm đi thuyền trên kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè”, https://vnexpress.net/200-khach-quoc-te-trai-nghiemdi-thuyen-tren-kenh-nhieu-loc-thi-nghe-4676839.html. 14https://www.youtube.com/watch?v=AP-IWeyrh28,truy cập 12/3/2025.
^{15, 16, 17} https://www.youtube.com/watch?v=fR8Mvsfc-_Q, truy cập ngày 12/3/2025.
¹⁸ https://tphcm.chinhphu.vn/khi-hau-thoi-tiet1014579.htm, truy cập ngày 22/3/2025.
¹⁹ Ngọc Khuyến, Thế Kỳ (5/10/2024): “Phát triển du lịch đường sông TP.HCM: nhiều nút thắt cần phải tháo gỡ”, https://www.sgtiepthi.vn/phat-trien-dulich-duong-song-tphcm-nhieu-nut-that-can-phai-go/?, truy cập ngày 21/2/2025.