1. Giới thiệu công nghệ số

   Công nghệ số là một lĩnh vực khoa học và kỹ thuật liên quan đến việc phát triển và sử dụng các thiết bị, phương pháp, hệ thống kỹ thuật số và máy tính. Đây là nền tảng cốt lõi của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với mục tiêu tự động hóa và thúc đẩy sự trao đổi dữ liệu trong quy trình sản xuất, giúp tạo ra những hệ thống nhà máy thông minh. Công nghệ số tích hợp các công nghệ thông minh nhằm tối ưu hóa quy trình và phương thức sản xuất, cho phép máy móc kết nối, tổ chức và quản lý mà không cần sự can thiệp của con người.

   Cuộc cách mạng này còn được gọi là cuộc cách mạng số, nơi mà thế giới số tồn tại song song và tương tác với thế giới vật lý, tạo ra những thay đổi mang tính đột phá trong nhiều lĩnh vực của đời sống, từ kinh tế, chính trị đến văn hóa và xã hội. Những yếu tố cốt lõi của công nghệ số là trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence - AI), vạn vật kết nối (Internet of Things - IoT) và dữ liệu lớn (Big Data) vốn đang thay đổi cách con người tương tác với công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao hiệu suất trong nhiều ngành nghề.

   2. Thực trạng và thách thức ứng dụng công nghệ số trong đào tạo thiết kế nội thất tại Việt Nam

   Hiện nay, việc ứng dụng công nghệ số trong mô hình giảng dạy và đào tạo thiết kế ở nước ta còn giới hạn và chưa được áp dụng rộng rãi do còn phụ thuộc nhiều yếu tố khách quan và chủ quan: giới hạn trong nhiều khuôn khổ về cơ chế quản lý, tài chính, nguồn nhân lực, khung chương trình đào tạo, sự định hình phong cách giảng dạy truyền thống.

   Các cơ sở đào tạo mới chỉ giảng dạy công nghệ tin học chuyên ngành chủ yếu ở hai phần cơ bản là phần mềm hỗ trợ bản vẽ kiến trúc 2D (phầm mềm AutoCAD) và phần mềm hỗ trợ diễn họa không gian 3D (phần mềm 3Ds Max, SketchUp…). Ngoài ra, các công nghệ thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR) cũng bắt đầu được tích hợp vào quá trình giảng dạy nhằm tạo điều kiện cho sinh viên trải nghiệm không gian nội thất trong môi trường ảo trước khi triển khai thực tế. Công nghệ mô phỏng không gian thực tế ảo là nhân tố quan trọng trong cuộc cách mạng công nghệ số đã và đang phát triển, đó là nền tảng cơ bản làm thay đổi việc giảng dạy, nghiên cứu khoa học cũng như các quy trình sản xuất thiết kế và thi công sản xuất.

   Việc ứng dụng công nghệ số trong giảng dạy vẫn chưa được đồng bộ hóa giữa máy tính chuyên về thiết kế và chương trình phần mềm thiết kế. Nguyên nhân chủ yếu là do một số phần mềm đăng ký sử dụng chưa mua bản quyền dẫn đến tình trạng xuất hiện một số lỗi khi sử dụng phiên bản giới hạn.

   3. Lợi ích của việc tích hợp công nghệ số vào đào tạo thiết kế nội thất

   Công nghệ số giúp sinh viên nhanh chóng hình dung và thể hiện ý tưởng của mình thông qua các mô phỏng và bản vẽ 3D, từ đó nâng cao khả năng sáng tạo. Sinh viên có thể dễ dàng thực hiện những thay đổi, thử nghiệm với nhiều phong cách thiết kế khác nhau một cách nhanh chóng.

   Sử dụng các phần mềm thiết kế giúp cho sinh viên thể hiện ý tưởng thiết kế tốt hơn, tính chính xác cao hơn; thay vì phải làm lại từ đầu khi có sai sót, sinh viên có thể nhanh chóng sửa đổi trên phần mềm. Các phần mềm như AutoCAD, 3Ds Max hay SketchUp cho phép sinh viên thực hiện các dự án lớn trong thời gian ngắn, giúp sinh viên tập trung vào việc phát triển ý tưởng hơn là các công việc lặp lại, rút ngắn thời gian thiết kế và chỉnh sửa các bản vẽ, mô hình. Các công nghệ như VR và AR giúp sinh viên có thể tương tác trực tiếp với không gian nội thất mà sinh viên đã thiết kế, cảm nhận được không gian, ánh sáng và vật liệu trước khi đưa vào thực tế. Điều này không chỉ cải thiện trải nghiệm học tập mà còn giúp sinh viên phát hiện và điều chỉnh các sai sót trong quá trình thiết kế.

   Khi được tiếp cận với các phần mềm và công cụ công nghệ tiên tiến, sinh viên có thể trang bị cho mình những kỹ năng làm việc chuyên nghiệp, giống với môi trường thực tế tại các công ty thiết kế nội thất. Việc này giúp sinh viên dễ dàng hòa nhập vào môi trường làm việc ngay sau khi tốt nghiệp, giảm bớt khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn. Ngoài ra, hỗ trợ việc chia sẻ tài liệu, bản vẽ và các ý tưởng thiết kế qua các nền tảng trực tuyến giúp sinh viên dễ dàng cộng tác với nhau từ xa. Các công cụ này cũng giúp cải thiện khả năng làm việc nhóm, giao tiếp và phối hợp giữa các thành viên, ngay cả khi không cùng ở một địa điểm.

Hình 1: Sinh viên ngành Thiết kế - Trường Đại học Văn Lang trải nghiệm công nghệ thực tế ảo VR. (nguồn: Vanlanguni)

   Thay vì phải tạo ra các mẫu vật lý, sinh viên có thể sử dụng các mô hình 3D để trực quan hóa thiết kế. Điều này giúp tiết kiệm chi phí về vật liệu và tài nguyên, đồng thời giảm thiểu lãng phí và tác động đến môi trường. Mô phỏng kỹ thuật số cũng cho phép các bên liên quan đánh giá thiết kế mà không cần sản xuất mẫu thử, giúp quy trình trở nên hiệu quả và tiết kiệm hơn.

   Việc làm chủ công nghệ số giúp sinh viên thiết kế nội thất đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của thị trường lao động toàn cầu, đặc biệt là trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0. Sinh viên sẽ được trang bị những kỹ năng cần thiết để làm việc trong các môi trường quốc tế, từ đó nâng cao cơ hội việc làm và khả năng cạnh tranh trên thị trường lao động.

Hình 2: Công nghệ mô phỏng không gian thực tế ảo VR. (nguồn: Tác giả cung cấp)

   4. Đề xuất giải pháp tối ưu hóa việc tích hợp công nghệ số vào giảng dạy

   Đổi mới mục tiêu đào tạo để thích nghi với chiến lược phát triển của xã hội và yêu cầu hội nhập là tất yếu. Để cụ thể hóa các chiến lược toàn cầu và đón làn sóng cách mạng công nghiệp 4.0, việc khai thác và ứng dụng công nghệ số trong đào tạo nhà thiết kế phải được chú trọng, thay đổi. Chương trình đào tạo cũng cần đổi mới để đào tạo được nhà thiết kế đạt chuẩn quốc tế, làm chủ được công nghệ, gắn kết với công nghệ số.

   Mục tiêu đào tạo gắn kết với công nghệ số: Chương trình đào tạo cần tập trung vào việc đào tạo các nhà thiết kế có khả năng làm chủ công nghệ số và gắn kết chặt chẽ với xu thế toàn cầu. Việc đổi mới chương trình cần dựa trên chuẩn quốc tế, tích hợp các phần mềm và công nghệ tiên tiến như thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), trí tuệ nhân tạo (AI) và các công cụ thiết kế 3D hiện đại.

   Tích hợp kỹ năng số vào giảng dạy: Sinh viên không chỉ cần được học lý thuyết mà còn phải phát triển các kỹ năng sử dụng phần mềm chuyên nghiệp như AutoCAD, SketchUp, 3Ds Max và các công nghệ VR, AR để trải nghiệm thực tế trong quá trình thiết kế. Sinh viên cần thành thạo việc ứng dụng công nghệ vào các dự án thực tế.

   Đào tạo nhà thiết kế phải gắn với nhu cầu của thị trường: Sinh viên phát triển tư duy toàn diện thông qua mô hình CDIO (Conceive - Design - Implement - Operatte) nhằm đào tạo sinh viên biết bao quát việc hình thành ý tưởng (Conceive), thiết kế (Design), triển khai (Implement) và vận hành (Operatte) các sản phẩm và hệ thống có tính phức tạp, có giá trị gia tăng trong môi trường hiện đại, làm việc theo hệ thống tổ chức. Đào tạo theo cách tiếp cận CDIO sẽ giúp người học phát triển toàn diện với các “kỹ năng cứng” và “kỹ năng mềm” để nhanh chóng thích ứng với môi trường làm việc luôn thay đổi, từ đó giúp thu hẹp khoảng cách giữa đào tạo của nhà trường và yêu cầu của nhà sử dụng nguồn nhân lực.

   Nâng cấp cơ sở hạ tầng kỹ thuật: Các trường cần đầu tư vào hệ thống máy tính, phần mềm thiết kế 3D, VR, AR và các công cụ hỗ trợ công nghệ số khác để giảng viên và sinh viên có thể tiếp cận và sử dụng công nghệ trong quá trình học tập và giảng dạy. Việc xây dựng các phòng thí nghiệm chuyên biệt về công nghệ số sẽ giúp sinh viên có cơ hội trải nghiệm thực tế với các công cụ và công nghệ mới nhất. Phòng thí nghiệm này sẽ là nơi để sinh viên thử nghiệm các dự án thiết kế trong môi trường mô phỏng thực tế, từ đó cải thiện kỹ năng và khả năng sáng tạo của sinh viên.

   Liên kết đào tạo với doanh nghiệp: Một trong những yếu tố then chốt để tối ưu hóa việc tích hợp công nghệ số là kết nối giữa các trường đào tạo và doanh nghiệp. Việc này không chỉ giúp sinh viên có cơ hội thực hành với các dự án thực tế mà còn cập nhật kiến thức và kỹ năng phù hợp với yêu cầu thị trường. Doanh nghiệp có thể cung cấp nguồn tài trợ, cơ hội thực tập và các thiết bị công nghệ hiện đại để sinh viên học tập.

   Hợp tác với các viện nghiên cứu và tổ chức quốc tế: Các trường cần mở rộng hợp tác với viện nghiên cứu và các trường đại học quốc tế nhằm chia sẻ tài nguyên, kinh nghiệm và công nghệ tiên tiến. Đây là cách hiệu quả để nâng cao chất lượng đào tạo và giúp sinh viên Việt Nam có thể tiếp cận được với tiêu chuẩn quốc tế trong lĩnh vực thiết kế nội thất.

   Đào tạo giảng viên về công nghệ số: Để giảng dạy hiệu quả, giảng viên cần được thường xuyên cập nhật về các công nghệ mới và cách thức tích hợp chúng vào giảng dạy. Các khóa đào tạo chuyên sâu, hội thảo quốc tế và chương trình trao đổi giảng viên sẽ nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng sử dụng công nghệ số cho giảng viên. Việc thu hút giảng viên nước ngoài hoặc các chuyên gia trong ngành có kinh nghiệm giảng dạy và ứng dụng công nghệ số sẽ là một bước đi quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục tại Việt Nam.

   Nội dung đào tạo số hóa: Các tài liệu, bài giảng cần được số hóa và xây dựng theo dạng tương tác, giúp sinh viên dễ dàng học tập và tiếp cận mọi lúc, mọi nơi. Số hóa không chỉ giúp cải thiện trải nghiệm học tập mà còn giúp giảng viên dễ dàng theo dõi và đánh giá tiến độ học tập của sinh viên. Các khóa học trực tuyến, kết hợp giữa học truyền thống và học online (blended learning) giúp mở rộng phạm vi đào tạo, cho phép sinh viên tiếp cận được với nhiều nguồn tài liệu quốc tế mà không bị giới hạn bởi không gian và thời gian.

   5. Kết luận

   Đào tạo ngành thiết kế nội thất ở nước ta hiện nay là một ngành khá đặc thù nên cần chú trọng đầu tư nhiều hơn về công nghệ giáo dục tiên tiến, mạnh dạn áp dụng đào tạo online, bồi dưỡng sinh viên theo hướng thực học, thực nghiệm và định hướng vào công nghệ số.

   Việc phổ cập hóa đào tạo thiết kế nội thất và để đáp ứng nhu cầu của xã hội trong thời đại công nghiệp 4.0 đòi hỏi các cơ sở giáo dục phải luôn cải tiến chương trình giảng dạy, áp dụng việc học song hành cùng với thực nghiệm tại các doanh nghiệp, xưởng sản xuất. Nâng cao trình độ nghiệp vụ bằng các chương trình đào tạo sau đại học, cải tạo và nâng cấp cơ sở hạ tầng công nghệ đảm bảo đầy đủ cơ sở vật chất để tăng chất lượng trong dạy và học. Triển khai nhiều chương trình quan hệ hợp tác quốc tế trao đổi sinh viên nhằm tạo điều kiện học hỏi thêm ở các nước phát triển trên thế giới. Việc đầu tư vào công nghệ và đào tạo nhân lực sẽ là chìa khóa để Việt Nam thúc đẩy sự phát triển của ngành thiết kế nội thất trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0.

Tài liệu tham khảo:
1. Lý Văn Minh: “Số hóa và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0”, Tạp chí Xây dựng, số 2/2021.
2. Vũ Đức Hoàng: “Từ công nghệ kỹ thuật số đến đào tạo kiến trúc sư ở Việt Nam”, Tạp chí Kiến trúc, số 9/2020.
3. Lê My (2020): “Xu hướng ứng dụng công nghệ trong thiết kế hiện đại”, https://www.vanlanguni.edu.vn/tintuc-size-bar/2137-xu-huong-ung-dungcong-nghe-trong-thiet-ke-hien-dai.
4. Gia Huệ (2024): “Italian Design Day 2024: Tôn vinh tinh hoa sáng tạo trong thiết kế Ý”, https://www.vlu.edu.vn/news/ italian-design-day-2024-ton-vinh-tinhhoa-sang-tao-trong-thiet-ke-y.
5. Vũ Ngọc Anh: ““Bắt nhịp” chuyển đổi số”, Tạp chí Xây dựng, số 2/2021.
6. Study (2024): “Blended learning: A Guide for Teachers”, https://study.com/teach/ blended-learning.html.