Nhà văn Nguyễn Thế Kỷ đã hoàn thành tập cuối cùng bộ tiểu thuyết về Chủ tịch Hồ Chí Minh: Nước non vạn dặm. Đây là một bộ tiểu thuyết lớn về Hồ Chí Minh. Bộ tiểu thuyết đã thành công trong việc dựng nên chân dung một con người, từ đó dựng nên một con đường và một lịch sử của dân tộc. Một con người ở đây là con người Hồ Chí Minh. Người là tinh hoa của dân tộc Việt Nam, một người yêu nước vĩ đại, một vĩ nhân của lịch sử, một danh nhân văn hóa thế giới. Con người ấy đã làm nên một con đường. Đấy là con đường giải phóng dân tộc, đưa dân tộc Việt Nam từ bóng tối nô lệ trở thành một dân tộc độc lập, tự do và kiêu hãnh làm người. Từ đó đã làm nên một lịch sử vĩ đại của dân tộc Việt Nam.
Bộ tiểu thuyết 5 tập Nước non vạn dặm là một bộ sách đặc biệt được hoàn thành trong một kỷ nguyên đặc biệt của người Việt Nam, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Tôi nghĩ, tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là một hành trang vô cùng quan trọng và không thể thiếu cho dân tộc Việt Nam bước vào một kỷ nguyên trọng đại của đất nước. Con người Hồ Chí Minh, con đường mà Người đã vạch ra cho dân tộc cùng một lịch sử kỳ vĩ trong thời đại Hồ Chí Minh chính là nguồn cảm hứng lớn lao, là tư tưởng vĩ đại để dân tộc Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới. Bởi con người ấy, con đường ấy và lịch sử ấy chứa đựng những vẻ đẹp kỳ diệu của văn hóa Việt, chứa đựng giấc mơ lớn lao và ý chí bất diệt của dân tộc Việt Nam. Tất cả những điều ấy đã, đang và sẽ làm nên một dân tộc đáng kiêu hãnh trước nhân loại.
Trong cách nhìn nhận của cá nhân tôi, sự thành công của bộ tiểu thuyết bắt nguồn từ ba yếu tố vô cùng quan trọng.
Yếu tố thứ nhất là tình yêu lớn của nhà văn Nguyễn Thế Kỷ với Chủ tịch Hồ Chí Minh và với dân tộc mình. Đây là yếu tố mang tính tiên quyết và nền tảng trong tư tưởng sáng tạo của nhà văn. Tình yêu này tạo cảm hứng rất lớn cho nhà văn Nguyễn Thế Kỷ bắt tay vào xây dựng tư tưởng và cấu trúc cho bộ sách và cho từng tập. Viết về lịch sử và những vĩ nhân lịch sử luôn là một thách thức quá lớn đối với nhà văn, đặc biệt là lịch sử hiện đại và những vĩ nhân của lịch sử đó, cụ thể ở đây là Hồ Chí Minh. Một trong những lý do là tư liệu về lịch sử đó, nhân vật lịch sử đó quá rõ ràng và nhiều người thông hiểu. Như vậy, một tác phẩm văn học về đề tài đó, về nhân vật đó sẽ được/ bị những bạn đọc “đặc biệt” soi xét, thẩm định. Những bạn đọc đặc biệt là ai? Là các nhà sử học, là những người thông thuộc lịch sử hiện đại, thậm chí có cả những người đã từng tham dự vào lịch sử đó, hiểu rõ các giai đoạn của lịch sử đó và người có công lớn làm ra lịch sử đó là Hồ Chí Minh.
Nhưng tình yêu đối với Hồ Chí Minh, với lịch sử dân tộc mình đã mang đến cho nhà văn Nguyễn Thế Kỷ không chỉ là cảm hứng, lòng tôn kính, niềm tin mà còn mang tới cho nhà văn trách nhiệm, ý thức của một người viết và ý chí trong ngòi bút của mình. Đặc biệt trong cách nhìn lịch sử cách mạng Việt Nam và Hồ Chí Minh với tư duy riêng, với những nhận định riêng và cả tính dự báo về sức sống của lịch sử và con người Hồ Chí Minh không chỉ trong quá khứ mà trong cả tương lai của dân tộc Việt Nam.
Yếu tố thứ hai là sự lựa chọn các sự kiện và các giai đoạn của lịch sử để thiết kế và sáng tạo nên một tác phẩm văn học đúng nghĩa. Đây vừa là một thách thức vừa là một “cái bẫy” với nhà văn. Như chúng ta đều biết, tư liệu về lịch sử cách mạng Việt Nam và về Chủ tịch Hồ Chí Minh là quá đầy đủ, đầy đủ và chi tiết hơn bất cứ giai đoạn lịch sử và các nhân vật lịch sử nào trước đó. Nếu nhà văn Nguyễn Thế Kỷ không biết lựa chọn những giai đoạn, những sự kiện lịch sử có tính biểu tượng, có tính “cột mốc” và có khả năng khái quát, mang tính tư tưởng cũng như những chi tiết, những câu chuyện trong muôn vàn những chi tiết, những câu chuyện đã ăn sâu trong tình cảm của người Việt Nam về Hồ Chí Minh, từ đó dựng nên được chân dung chính xác nhất của lịch sử cách mạng Việt Nam và con người Hồ Chí Minh thì nhà văn Nguyễn Thế Kỷ sẽ bị dòng tư liệu khổng lồ cuốn đi và nhà văn sẽ không tìm được điểm tựa để triển khai tư tưởng, cách nhìn riêng biệt của mình. Nhà văn Nguyễn Thế Kỷ đã vượt qua được thách thức này, vượt qua được cái “cạm bẫy” tư liệu dày đặc, đầy mê dụ và triển khai bộ tiểu thuyết một cách khoa học đứng về mặt sử học và một cách sáng tạo đứng về mặt nghệ thuật.
Yếu tố thứ ba là nghệ thuật sáng tạo từ lịch sử của nhà văn. Chúng ta đã có một bộ sử về cách mạng Việt Nam và về vĩ nhân Hồ Chí Minh. Vậy thì bộ tiểu thuyết Nước non vạn dặm sẽ đóng góp điều gì khi viết về lịch sử ấy và về con người vĩ đại ấy? Đọc một bộ sử về cách mạng Việt Nam hay về con người Hồ Chí Minh, chúng ta sẽ hiểu cơ bản về tiến trình của cách mạng Việt Nam và về sự nghiệp vĩ đại của Hồ Chí Minh. Nhưng sử học không mang cho chúng ta cảm xúc và sự suy tưởng trong tâm hồn, sử học dù đầy đủ đến đâu cũng không mang tới cảm giác chúng ta ở trong lịch sử đó, sống trong lịch sử đó và không mở rộng được chiều kích của lịch sử và chiều kích của nhân vật lịch sử. Nhưng văn học, nghệ thuật làm được những điều kỳ diệu mà sử học không thể.
Tôi đã đọc trọn vẹn bộ tiểu thuyết Nước non vạn dặm. Tôi có thể không biết thêm những chi tiết về con người Hồ Chí Minh nhưng tôi thấy Hồ Chí Minh con người hơn, gần gũi hơn và vĩ đại hơn như tôi từng biết bởi những trang văn, nói rộng hơn là “phép màu” của nghệ thuật sáng tạo ngôn từ. Bởi văn học đã làm cho lịch sử đó, vĩ nhân đó sống lại, giúp bao bạn đọc, trong đó có tôi, mang một cảm giác rất kỳ lạ như đang ở trong chính thời đại đó, chứng kiến thời đại đó, như người đọc của hôm nay và mai sau được theo chân con người vĩ đại Hồ Chí Minh suốt những năm tháng kể từ khi Người nhận ra nhân dân mình đang phải sống kiếp nô lệ đến khi Người lên tàu tìm đường cứu nước và những tháng ngày cuối đời của một vĩ nhân. Văn học không phải để mô tả lại lịch sử mà là làm cho lịch sử trở thành một đời sống thực sự ở bất cứ thời đại nào mà người ta đọc nó. Văn học làm cho lịch sử và các nhân vật dù ở thời đại nào trong quá khứ đều thuộc về hôm nay và của hôm nay bởi những giá trị mà văn học tạo ra. Đến khi đó, sự ảnh hưởng của lịch sử và nhân vật lịch sử với thời đại sẽ lớn lao và quan trọng nhường nào. Ngoài tính chính xác của lịch sử cũng như sự vĩ đại trong đạo đức, tư tưởng của Hồ Chí Minh, văn học có khả năng làm cho lịch sử và nhân vật lịch sử trở nên vĩnh hằng bởi văn học đã gieo vào lòng bạn đọc một tình yêu lớn với Hồ Chí Minh và thời đại của Người. Đây chính là thành công vô cùng quan trọng của nhà văn Nguyễn Thế Kỷ. Ông thành công trong một thể loại văn học nhiều thách thức nhất đối với mọi nhà văn. Bạn đọc xin cám ơn tình yêu, ý thức và sự sáng tạo của ông đối với con người Hồ Chí Minh, một người con vĩ đại của một dân tộc vĩ đại.
Chú thích:
* Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam.