Miền núi phía Bắc của Việt Nam không chỉ là một địa điểm tuyệt vời với vẻ đẹp thiên nhiên mà còn là nơi hòa quyện giữa những giá trị văn hóa và lịch sử độc đáo. Trong giai đoạn từ 1996 đến 2020, khu vực này đã chứng kiến sự biến đổi đáng chú ý trong cả văn hóa và môi trường. Các họa sĩ tại đây phải đối mặt với những thách thức mới như biến đổi khí hậu, đô thị hóa và thay đổi trong lối sống cộng đồng. Những thay đổi này không chỉ là những thách thức mà còn mang lại những cơ hội độc đáo để họ diễn đạt và thể hiện thông qua nghệ thuật của mình. Giai đoạn này không chỉ đánh dấu sự chuyển biến trong nghệ thuật phong cảnh mà còn là thời kỳ của sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa cái cũ và cái mới. Nó là cơ hội để những người nghiên cứu và nghệ sĩ phát huy những phương pháp sáng tạo mới, ý tưởng mới và kỹ thuật mới nhằm thể hiện bối cảnh tổng thể của miền núi phía Bắc một cách sâu sắc và tinh tế. Điều này không chỉ mang lại giá trị trong lĩnh vực nghệ thuật và khoa học mà còn góp phần vào việc tăng cường nhận thức văn hóa và nghệ thuật trong cộng đồng, trân trọng hơn nghệ thuật và văn hóa của miền núi phía Bắc Việt Nam.

   1. Sự ảnh hưởng của kiến thức nền tảng

   Nghiên cứu tương tác bối cảnh tổng thể trong tranh phong cảnh miền núi phía Bắc giai đoạn 1996-2020 là hướng nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của kiến thức nền tảng. Nó bao gồm những kiến thức căn bản về nghệ thuật, văn hóa, lịch sử, môi trường và xã hội trong vùng miền núi phía Bắc Việt Nam. Kiến thức nền tảng giúp họa sĩ hiểu sâu hơn về các lý thuyết và khái niệm trong lĩnh vực nghệ thuật và phong cảnh. Điều này hỗ trợ việc xây dựng một cơ sở lý thuyết vững chắc cho nghiên cứu, giúp họa sĩ hiểu rõ hơn về tác động của bối cảnh tổng thể đối với tranh phong cảnh. Kiến thức vững chắc về nghệ thuật giúp họa sĩ nhận diện và phân loại các phong cách, kỹ thuật và biểu hiện nghệ thuật trong tranh phong cảnh. Điều này trở nên quan trọng khi họa sĩ phân tích các tác phẩm và suy luận từ dữ liệu thu thập được. 

   Miền núi phía Bắc của Việt Nam là nơi có lịch sử và văn hóa đa dạng. Kiến thức sâu rộng về vùng đất này giúp họa sĩ hiểu biết sâu hơn về bối cảnh văn hóa và lịch sử của tranh phong cảnh. Điều này giúp họa sĩ diễn giải các yếu tố văn hóa và lịch sử xuất hiện trong tác phẩm nghệ thuật. Kiến thức nền tảng còn giúp họa sĩ định rõ nguyên nhân đằng sau sự tương tác của họa sĩ với bối cảnh tổng thể. Họa sĩ có thể đặt ra các câu hỏi quan trọng như: Tại sao họa sĩ chọn chủ đề miền núi phía Bắc? Làm thế nào để lịch sử và văn hóa địa phương tác động đến nghệ thuật tạo hình trong tranh phong cảnh? Ngoài ra, kiến thức nền tảng giúp họa sĩ phát triển các phương pháp sáng tác hiệu quả. Điều này bao gồm việc chọn lựa các phương pháp thu thập dữ liệu và phân tích dữ liệu phù hợp với vấn đề tìm hiểu và sáng tạo của họa sĩ.

   2.Tương tác vớilịch sử, xã hội và văn hóa

   2.1. Tương tác với lịch sử

   Nghiên cứu về lịch sử, xã hội trong giai đoạn 1996-2020 không chỉ giúp họa sĩ hiểu rõ về các biến đổi xã hội, kinh tế và chính trị miền núi phía Bắc của Việt Nam mà còn mở ra cánh cửa cho việc phân tích sâu hơn về các sự kiện và nhân tố góp phần tạo nên những thay đổi này. Việc đặt câu hỏi: “Tại sao những thay đổi xã hội diễn ra và những cơ chế nào dẫn đến sự phát triển hay suy giảm trong cộng đồng” là chìa khóa để hiểu rõ hơn về nguyên nhân và hậu quả của các biến cố lịch sử.

   Lịch sử và văn hóa luôn liên quan chặt chẽ. Thông qua việc nghiên cứu lịch sử xã hội, họa sĩ có thể xác định những giai đoạn quan trọng trong văn hóa miền núi phía Bắc. Những thay đổi trong lịch sử chính là nguyên nhân tạo ra sự chuyển biến trong Chiều trong rừng Khộp (Sơn dầu, 100cm x 120cm, 2008) giá trị, quan điểm và niềm tin của cộng đồng. Tìm hiểu về sự tương tác của họa sĩ với những chuyển biến này không chỉ giúp họ hiểu rõ về tác động của lịch sử mà còn thể hiện điều đó qua những sáng tác nghệ thuật của mình.

   Ngoài các sự kiện lớn, lịch sử xã hội còn bao gồm những câu chuyện về con người cá nhân. Tìm hiểu về những câu chuyện cá nhân, những tấm lòng nhân ái và lòng yêu nước của những người dân miền núi phía Bắc đã truyền cảm hứng cho các họa sĩ. Những câu chuyện này thường được tái hiện trong tranh phong cảnh, làm cho tranh không chỉ là hình ảnh mà còn là một phần của lịch sử nhân văn, như bức tranh Chiều trong rừng Khộp của họa sĩ Triệu Khắc Lễ (Hà Nội) là một ví dụ:

''Chiều trong rừng Khộp'' (Sơn dầu, 100cm x 120cm, 2008)

   Lịch sử không chỉ là dãy số liệu và sự kiện mà còn là những ý thức và nhận thức của một cộng đồng về chính mình. Nghiên cứu này có thể đào sâu vào việc hiểu nhận thức của cộng đồng miền núi phía Bắc về lịch sử và cách mà sự nhận thức này được thể hiện qua nghệ thuật. Vấn đề họa sĩ chọn lựa các sự kiện lịch sử để thể hiện trong tranh của họ thường phản ánh quan điểm và giá trị của cả một cộng đồng. Nhìn chung, việc tương tác sâu hơn với lịch sử không chỉ giúp hiểu rõ hơn về nguyên nhân và hậu quả của các biến cố mà còn hiểu về tầm ảnh hưởng của chúng lên tư duy và sáng tạo nghệ thuật của các họa sĩ miền núi phía Bắc Việt Nam.

   2.2. Tương tác với xã hội

   Giai đoạn từ 1996 đến 2020 chứa đựng một loạt thách thức và cơ hội mới cho cộng đồng miền núi phía Bắc. Các cộng đồng buộc phải đối diện với việc bảo tồn văn hóa truyền thống trong bối cảnh di cư, đô thị hóa ngày càng diễn ra phức tạp. Đồng thời, những thay đổi về khí hậu đặt ra những thách thức đối với sự phát triển bền vững, yêu cầu việc thích ứng với những biến chuyển trong môi trường sống. Hiểu biết sâu rộng về những thách thức này không chỉ giúp họa sĩ giải thích tại sao họ chọn lựa các chủ đề cụ thể mà giúp họ tạo được sự thích nghi và sáng tạo trong nghệ thuật của mình. Thay vì chỉ tập trung vào việc tái hiện cảnh đẹp tự nhiên, họa sĩ có thể chọn những chủ đề như đô thị hóa và di cư để truyền đạt thông điệp về sự mâu thuẫn và cơ hội mà thế giới đương đại đang đối mặt. Bằng cách thể hiện những thách thức và cơ hội này trong tranh, họ không chỉ tạo ra các tác phẩm nghệ thuật mà còn thúc đẩy nhận thức của cộng đồng về những vấn đề quan trọng này. Họ trở thành những người kể chuyện, truyền đạt thông điệp về lòng yêu quê hương, tinh thần đoàn kết và tự hào trong việc đối mặt với những thách thức hiện đại. Thách thức và cơ hội này là nguồn cảm hứng không ngừng cho sự sáng tạo. Họa sĩ có thể tận dụng những điều này để mở rộng phạm vi nghệ thuật phong cảnh, sử dụng kỹ thuật và ý tưởng mới để thể hiện các chủ đề hấp dẫn và ý nghĩa. Đồng thời, việc đối diện với những thách thức xã hội cũng mở ra cánh cửa cho những cơ hội mới trong sự nghiệp nghệ thuật. Họa sĩ có thể trở thành những giọng nói quan trọng trong việc thảo luận về các vấn đề xã hội và môi trường thông qua nghệ thuật của mình. Như bức tranh Vùng cao đổi mới của Ngô Thị Ngân (Hà Nội) đã lựa chọn những mảng hình đậm nhạt lớn miêu tả như những bức bê tông khép kín chật chội, khoảng lớn nhưng tạo cảm giác ngột ngạt cho người xem, khi nhân vật con người vùng cao được thu gọn lại làm cho người xem có nhiều suy tư về cuộc sống hiện đại trong tương lai:

''Vùng cao đổi mới'' (Sơn mài, 90cm x 120cm, 2010)

   Như vậy, việc tương tác với xã hội không chỉ là một quá trình sáng tạo mà còn là cách để họa sĩ truyền đạt thông điệp và thúc đẩy nhận thức xã hội thông qua nghệ thuật phong cảnh của họ.

   2.3. Tương tác với văn hóa địa phương

   Miền núi phía Bắc nổi tiếng với sự đa dạng văn hóa và di sản truyền thống. Hiểu biết sâu rộng về văn hóa địa phương không chỉ giúp các họa sĩ tôn trọng mà còn thể hiện những giá trị này trong tác phẩm. Các họa sĩ không chỉ là người sáng tạo mà còn là người góp phần gìn giữ, bảo tồn và chuyển giao di sản văn hóa từ thế hệ này sang thế hệ khác. Việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa qua tranh phong cảnh không chỉ là việc làm nghệ thuật mà còn là một cách để góp phần vào việc duy trì và phát triển văn hóa cộng đồng.

   Ngoài việc tạo ra các tác phẩm nghệ thuật, các họa sĩ cũng có thể tham gia vào việc ghi chép và ghi lại câu chuyện của cộng đồng. Những câu chuyện về truyền thống, lễ hội và cuộc sống hàng ngày trở thành nguồn cảm hứng cho tranh phong cảnh. Việc này không chỉ là cách để ghi nhận lịch sử mà còn là cách để giữ cho những giá trị và niềm đam mê của cộng đồng sống mãi trong nghệ thuật. Nghệ thuật phong cảnh không chỉ là việc tái hiện hình ảnh một cảnh đẹp mà còn là việc kể chuyện. Các họa sĩ có thể sử dụng tranh phong cảnh để chứng minh và kể câu chuyện về văn hóa địa phương. Họa sĩ không chỉ là người vẽ hình mà còn là những người kể chuyện bằng các đường nét và màu sắc, truyền đạt lòng đam mê và lòng tự hào của cộng đồng đối với di sản văn hóa của họ.

   3. Nội dung tranh phong cảnh

   3.1. Phản ánh hiện thực khách quan trong phong cảnh

   Trong giai đoạn từ 1996 đến 2020, các họa sĩ đã nỗ lực phản ánh hiện thực khách quan của miền núi phía Bắc Việt Nam qua các tác phẩm tranh phong cảnh, như bức tranh khắc gỗ màu Đi chợ của họa sĩ Trần Tuyết Mai (Hà Nội) đã mô tả sinh động cảnh vật thiên nhiên và con người trong cuộc sống diễn ra hằng tuần qua các phiên chợ của vùng cao phía Bắc. Điều này bao gồm việc quan sát và tái hiện các khung cảnh, nền văn hóa và xã hội của vùng miền này. Các họa sĩ đã chứng kiến những điểm đặc trưng đáng chú ý của miền núi phía Bắc bao gồm trang phục truyền thống, sinh hoạt thường ngày... Họ đã cố gắng phản ánh những hiện thực này thông qua các tác phẩm của mình.

''Đi chợ'' (Khắc gỗ màu, 60cm x 90cm, 2010)

   Họa sĩ không chỉ đơn giản là người vẽ hình mà họ còn là người tổ chức thông tin. Họ đã sử dụng nghệ thuật để truyền đạt các yếu tố khách quan của miền núi phía Bắc, từ các sự kiện lịch sử đến văn hóa địa phương và cả những vấn đề hiện đại như biến đổi khí hậu. Các tác phẩm của họ đóng vai trò như nguồn thông tin thị giác cho người xem, giúp họ thấu hiểu và kết nối với hiện thực của vùng miền.

   Họa sĩ đã sử dụng sự sáng tạo để thể hiện không chỉ sự thay đổi mà còn các đặc trưng độc đáo của miền núi phía Bắc. Việc tạo hình một cách chân thực và khách quan đôi khi đi kèm với việc áp dụng các phong cách và kỹ thuật nghệ thuật đặc biệt để tăng cường cảm xúc và ý nghĩa của tranh. Ngoài việc phản ánh các yếu tố khách quan, họa sĩ còn truyền đạt cảm xúc và tâm trạng của họ thông qua tranh. Cách họ sử dụng màu sắc, ánh sáng và đường nét giúp họ chuyển đổi các trạng thái tinh thần của mình thành hình ảnh và truyền đạt điều này cho người xem, tạo ra sự kết nối giữa họa sĩ và người xem thông qua nghệ thuật.

   Như vậy, việc phản ánh hiện thực khách quan không chỉ là việc mô tả một cảnh đẹp mà còn là cách truyền đạt thông điệp sâu sắc và ý nghĩa về miền núi phía Bắc Việt Nam trong giai đoạn đó.

   3.2. Thể hiện đời sống nội tâm của họa sĩ

   Việc tương tác với bối cảnh tổng thể của tranh phong cảnh miền núi phía Bắc không chỉ là việc họa sĩ ghi chép hiện thực bên ngoài mà còn là cách họ truyền đạt một cách sâu sắc đời sống nội tâm thông qua từng nét vẽ và tông màu. Những tác phẩm nghệ thuật này không chỉ đơn thuần là những bức tranh tĩnh lặng của miền núi phía Bắc, chúng còn là cánh cửa mở ra một thế giới tinh tế, phong phú của tâm hồn của họa sĩ. Như tác phẩm Giai điệu núi đồi của họa sĩ Trần Thị Thu (Hòa Bình) đã phản ánh nội tâm của họa sĩ về khung cảnh thiên nhiên miền núi phía Bắc với sự thay đổi của không gian, đường nét đậm nhạt và sắc màu nóng lạnh cũng cho người xem cảm nhận được phần nào tâm tư của họa sĩ qua tác phẩm:

''Giai điệu núi đồi'' (Màu nước trên vải, 150cm x 340cm, 2015)

   Bức tranh Đường về Lao Vần Chải của họa sĩ Mai Mạnh Hùng (Tuyên Quang) đã cho người xem thấy mỗi đường nét, từng mảng màu sắc đều chứa đựng tình cảm, là kết quả của những trải nghiệm, những suy tư và cảm xúc sâu sắc. Trong từng góc tranh, người xem có thể cảm nhận được sự bình yên và hạnh phúc:

''Đường về Lao Vần Chải'' (Lụa, 80cm x 135cm, 2019)

   Bằng cách tương tác sâu hơn với bối cảnh tổng thể, họ không chỉ diễn đạt vẻ đẹp của miền núi mà còn là hồn của cảnh vật xung quanh. Nhìn vào những tác phẩm này, người xem không chỉ nhìn thấy cảnh đẹp thiên nhiên mà còn nhìn thấy những mảnh ghép của cuộc sống, những hồn phố và những ước mơ. Các họa sĩ đã dùng nghệ thuật của mình để chia sẻ những trải nghiệm tinh tế, những khám phá nội tâm sâu sắc và những tâm trạng phong phú, họ không chỉ vẽ tranh mà còn kể câu chuyện về chính bản thân họ và về miền núi phía Bắc qua góc nhìn riêng đầy cá tính và độc đáo. Những tác phẩm này không chỉ là tranh, chúng là những câu chuyện sống động, là cách họa sĩ mở cánh cửa trái tim mình để chia sẻ những điều đáng quý nhất của nội tâm họ.

   4. Kết luận

   Các tác phẩm nghệ thuật không chỉ là những bức tranh tĩnh lặng mà qua đó còn giúp người xem khám phá được thế giới tâm hồn của họa sĩ. Những nét vẽ và tông màu không chỉ chứa đựng hình ảnh thiên nhiên mà còn là ngôn ngữ tinh tế truyền đạt cảm xúc, trí tưởng tượng và tri thức của họa sĩ.

   Tranh phong cảnh không chỉ là việc ghi chép hiện thực bên ngoài mà còn là một cách để truyền đạt sự phức tạp và đa chiều của đời sống nội tâm. Họa sĩ không chỉ là người vẽ mà còn là người kể chuyện và là người truyền đạt thông điệp về thế giới xung quanh và thế giới nội tâm của họ. Sự tương tác này không chỉ là quá trình sáng tạo mà còn là hành trình khám phá sâu về vùng đất và con người. Những tác phẩm nghệ thuật này không chỉ là kết quả của nét vẽ và màu sắc mà còn là kết quả của sự hiểu biết và tôn trọng đối với vẻ đẹp của thiên nhiên và cuộc sống.

   Tóm lại, việc tương tác sâu hơn với bối cảnh tổng thể trong tranh phong cảnh miền núi phía Bắc giai đoạn 1996-2020 không chỉ là một thực hành nghệ thuật mà còn là một hành trình tinh thần. Những tác phẩm tranh phong cảnh miền núi phía Bắc là những dấu ấn của sự sáng tạo và tâm huyết của những người nghệ sĩ, là những bức tranh sống động về vẻ đẹp, tâm hồn và tri thức của con người miền núi phía Bắc. Những tác phẩm này là sự giao thoa hài hòa giữa con người và thiên nhiên, giữa truyền thống và hiện đại, qua đó biểu hiện tinh thần của một giai đoạn phát triển đầy ý nghĩa trong nghệ thuật đương đại Việt Nam.

Tài liệu tham khảo:
1. Bùi Thị Hoài Ân (biên dịch, 2004), Levitan và những bức tranh phong cảnh, NXB Văn hóa - Thông tin.
2. Bộ Văn hóa Thông tin (1996), Triển lãm mỹ thuật toàn quốc 1996-1996, NXB Mỹ thuật.
3. Bộ Văn hóa Thông tin (2005), Triển lãm mỹ thuật toàn quốc 2001-2005, NXB Mỹ thuật.
4. Bộ Văn hóa Thông tin (2010), Triển lãm mỹ thuật toàn quốc 2006-2010, NXB Mỹ thuật.
5. Bộ Văn hóa Thông tin (2015), Triển lãm mỹ thuật toàn quốc 2015, NXB Mỹ thuật.
6. Bộ Văn hóa Thông tin (2020), Triển lãm mỹ thuật Việt Nam 2020, NXB Mỹ thuật.
7. Trần Thị Cải (2010), “Phong cảnh thiên nhiên với đời sống và học tập sáng tạo mỹ thuật”, Kỷ yếu hội thảo Giáo dục Nghệ thuật và cuộc sống, Trường ĐHSP Nghệ thuật Trung ương.
8. Chris Barker (bản dịch, 2011), Nghiên cứu văn hóa - Lý thuyết và thực hành, NXB Văn hóa - Thông tin.
9. Hoàng Minh Của (2009), Giá trị về màu sắc trong tranh của các họa sĩ vẽ về miền núi, Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Hội họa, Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam.
10. David Lewis (2017), Bí quyết vẽ phong cảnh, NXB Thanh Hóa.